een van s hertogen »dienstmannen eilhart van oberge, uit het brunswijkse, het ons bekende gedicht van tristan en isolde.in zwaben en aan de bovenrijn hadden de staufen hun eigelik machtsgebied en frederik barbarossa resideerde gewoonlik in de keizerlike palts, te hagenau, gelnhausen of ingelheim.het grote feest dat hij op pinkster van 1184 te mainz gaf naar aanleiding van de ridderslagde »schwertleitevan zijn zoons, kwamen vorsten en edellieden uit frankrijk en duitsland te zamen en die glorieuse dagen te mainz wijdden om zo te zeggen de gouden eeuw der ridderromantiek voor duitsland in.een der mannen van barbarossa, een ridder von hausen uit de rijnstreken die in de dienst van de keiser naar frankrijk zowel als in italië kwam, vertaalde de minnepoëzie der provençaalse troubadours in het duits en veel andere keizerlike ambtenaren die ook in de romaanse landen reisden volgden zijn voorbeeld.andere ridders uit de rijnstreek en zwaben zochten hun voorbeelden in noordfrankrijk, zo richtte reinmar von hagenau uit de elzas zich voor zijn minneliederen hoofdzakelik naar de noordfranse lyriek.daar heeft ook de eerste grote man van de duitse ridderroman gereisd, hartmann, waarschijnlik in de dienst van zijn meester, de heer von aue, zelf vertelt hij ons dat hij zijn ridderlike liefdeleer daar van daan meebracht, die hij in een poëtiese zendbrief (ein »büchlein) ontvouwde, zo wel als twee der ridderromans van chrestien de troyes die hij elegant verduitste: erec en iwein.tussen die verschillende haardsteden der kultuur in zwaben, rijnfrankenland, thüringen en het hof der beierse hertogen was er nu een sterk, levendig literair verkeer, en van die vaste punten breidde de ridderromantiek zich over andere delen van duitsland uit.een der franse edelen, een dier gijzelaars die tegen de loslating van richard coeurdelion uit de gevangenschap des keizers gesteld waren, gaf een handschrift van de roman van lancelot aan een geestelike uit thurgau, die dit later in het duits trachtte weer te geven op het voetspoor van hartmann von aues romans.een waardiger navolger en mededinger kreeg hartmann intussen in een ridder uit het beierse frankenland, wolfram von eschenbach, die heel lang aan het hof van de landgraaf herman von thüringen leefde en werkte; althans één van de romans die wolfram bewerkte was hem door die landgraaf besteld.ook de troubadourpoëzie verplantte zich tegelijk van de rijnstreek naar de hoven van thüringen, waar heinrich von moringen de leider werd van een locale school van minnezangers.en eindelik komt de beurt aan het beiersoostenrijkse duitsland, waar de eigen nationale kultuur zich nog het langst tegen de indringer verzet had,waar de oude heldenliederen van siegfried en krimhilde en wolfdietrich nog voortdurend in de grote hal der kastelen weerklonken en waar het inheemse minnelied nog steeds aan de hoven gekultiveerd werd.uit de rijnstreek kwam de zoëven genoemde reinmar van hagenau naar het hof der babensbergers te weenen en charmeerde allen door zijn vreemde koloratuur en niet lang daarna was het oostenrijk dat in walther von der vogelweide de fraaiste liederen der ridderlyriek voort zou brengen.uit middenduitsland kwam de rondzwervende zanger stricker naar oostenrijk met zijn eigengemaakte arturromans en het was ook daar dat later de vrouwendienst en het rondzwervende ridderleven het verst gedreven werden, zelfs bijna tot een karikatuur, door ulrich von lichtenstein.zelden zal een literaire modebeweging zo aardig stap voor stap in haar ontwikkeling gevolgd kunnen worden.maar het waren toch voortdurend de rijnlanden die de meest echtfranse en de meest elegante ridderlikheid opleverden: de klassieke ridderroman in de »tristan en isolde van gottfried van straatsburg, fijne ridderlike verhaaltjes in de »mären van konrad von würzburg die te straatsburg en bazel werkte.de bewerking door hartman von aue der romans van chrestien de troyes toont al dadelik ook zeer duidelik de punten waarin de duitse en franse ridderromans altijd van elkaar verschild hebben.bij de fransman is de ridderwereld een stuk van zijn eigen inheemse kultuur, die met de tijd en de grond gegroeid is en die de burgerzoon uit troyes met bewondering aan de vorstenhoven om zich heen gadeslaat.voor de duitse ridder is daarentegen die ridderkultuur een vreemde mode en fijne manier van leven en voelen, waarin hij zich zelf heeft moeten inwerken en opvoeden en waarin hij nu door zijn dichtwerk zijn landgenoten een kursus geven wil.waar chrestien naïef en fris beschrijft wat hij zelf gezien heeft en natuurlik menselik voelt, dikwels met zijn eigen burgerlikheid, daar heeft hartmann aan de ene kant een zekere ingeboren fijnere ridderlikheid in zich, maar aan de andere kant kontroleert en »stiliseert hij ook aldoor en idealiseert alles wat hij schildert volgens een ideaal der ridderlikheid dat hij zijn lezers duidelik wil maken; in de gehele verhouding tot zijn stof is hij nietnaïef, gereflekteerd, »sentimenteel.en dan: de fransman werkt in de »grondstof der sagen, die hij hun eerste vorm geeft, de duitser is de bewerker die het essentiële van het werk afgedaan vindt en die het nu fijner kan maken,die ongelijkheden kan effenen, het overbodige er uit kan laten, gebreken in de motivering kan aanvullen,maar die er ook licht toe komt het er wat dik op te leggen, het te veel uit te spinnen en te overladen, of te veel en te geraffineerd te verfraaien.in vergelijking met chrestien is de schildering van hartmann meer kunstig maar ook meer gekunsteld.maar bovendien komt hier ook het verschil van ras reeds op de voorgrond dat later de gehele franse en duitse literatuur kenmerken zal.de fransman heeft het nuchtere soliede gevoel voor de werkelikheid van de latijnse naties; met al zijn zintuigen leeft hij in het uiterlike leven mede dat hij evenals zijn medemensen neemt zoals zij zijn en hij heeft daarenboven een sosiaal simpatiek karakter, dat zich in de gemoedsbewegingen zijner personen inleeft, en levendig alle scènes dramatiseert: de aanleg van de franse geest voor roman en drama doet zich bij chrestien reeds duidelik kennen.het germaanse karakter van de duitser beschouwt de dingen en neemt ze van buiten waar, veel minder levendig en massief, hij leeft meer in zijn eigen voorstellingen en gevoelens en hij idealiseert het leven en de mensen naar zijn eigen dromen en idealen: de lyriese, idealistiese, rekonstruerende aanleg van de duitse geest openbaart zich reeds bij hartmann.»mij lust het u te laten horen, dingen, die het zéér waard is te bezingen, zo begint chrestien zijn vertelling in naïeve »lust zu fabulieren.daarentegen schrijft hartmann om aan te tonen »hoe hem die zich op de ware voortreffelikheid spitst, geluk en ere steeds zullen begeleiden.waar dus chrestien de scène zeer aanschouwelik schildert en de gebeurtenissen dramaties voorstelt, is hartmann er steeds op bedacht alles zo goed mogelik het ideale ridderleven te doen illustreren en de lezers tot voorbeeld te doen strekken.het konflikt tussen riddereer en liefde dat de romans van chrestien behandelen, wordt bij de duitser diepzinnig tot een moreel probleem, waarbij de begrippen eer en trouw zeer sterk op de voorgrond treden: door zijn gelofte te breken is iwein een verrader geworden, een »triuweloser man welke allen zullen verachten die »trouw en eer liefhebben.en aldoor past hartmann op dat alles volgens de ridderlike gewoonte en hoofsgepast geschiedt.hij verwerpt de realistiese jolige vergelijkingen en allerlei triviale of naturalistiese détails over strijd of eten of kleeren, bizonderheden waar de speellieden uit het heldenepos zich gaarne in vermeiden.daarentegen zijn een ideaal ridderpaard of een ridderburcht, een tournooi of een jachtpartij onderwerpen die blijkbaar beter bij zijn stand passen en die hij met voorliefde schildert.waar chrestien de een of andere ontvangst levendig weergeeft, doceert daarentegen hartmann hoe de ware gastvrijheid zijn moet in tegenstelling met een die men tegen zijn zin, gemelik zich laat afdwingen.wanneer chrestien mededeelt dat lunette bij de dienstmaagden zo geliefd was omdat zij hun de afgedragen japonnen van de prinses gaf, of dat het bruidskleed dat de koningin enide ten geschenke gaf, nooit te voren gebruikt was geweest, en dat hij de koningin haar zelf laat verzekeren dat die wel meer dan 100 mark waard is, dan laat hartmann dergelike burgerlike naïeveteiten eenvoudig weg, evenals het tussen de burchtvrouwe en haar cameriere, tussen de edellieden en de kleine burgers bij hem ook veel minder vertrouwelik, veel deftiger toegaat dan bij chrestien.in duizend kleinigheden merkt men groter takt en fijngevoeligheid bij de duitse edelman en diens betere opvoeding en vormen.zo is b.v.de gehele scène waar erec bij de arme vavassor intrekt en diens dochter wint, geretoucheerd met een massa fijne trekjes: dat het jonge meisje eigelik als stalknecht dienst doet, geneert de dichter evenzeer als erec zelf; haar schuchtere (bliuchliche) blikken naar hun gast en diens verliefdheid worden veel fijner dan in het frans weergegeven en bij hartmann treedt de voorname ridder met veel groter kiesheid tegenover zijn gastheer op.en zo gaat het steeds; de uiterlike vormen zijn fijner en netter geworden, en in plaats van het vertrouwelike »zoete, lieve vriendin wordt in het duits de vorm »frau gebruikt waar hij haar aanspreekt en ook in bescheidenheid, takt en fijngevoeligheid staan de mensen hoger dan die van de eenvoudige franse trouvère.verder is de duitser harteliker en ook meer zoetsappigsentimenteel.de vrouwen van chrestien kunnen een drastiese passie tonen die bij de duitser tot een stille eerbare sentimentaliteit wordt.en overal komt er een warme zachte gevoelstoon over wat er verteld wordt: de vriendschap tussen iwein en gawein heeft een volkomen sentimenteel karakter en er zijn aardige beelden uit het familieleven, hier en daar een stukje duitse humor, een roerend afscheid van huis, een roerend weerzien van twee geliefden.»hun mond was stom, hun harte zong,het droeg een vreugdekrone,heet het lyries.vooral is de vrouwenverering en de liefde heel wat zoetsappigsentimenteler bij hartmann dan bij chrestien.zoetiggalant»zoet is een van zijn lievelingswoordenis hij aldoor bij de beproevingen van enide, en dat zijn ook alle mensen met wie zij in aanraking komt; zelfs het paard vindt dat zijn voeder beter smaakt wanneer het hem toegediend wordt door de witte handen van zulk een »zoete stalknecht.hij voegt er een lange roerende monoloog in waarin enide verklaart zich van kant te willen maken, zij vraagt de dood om haar te komen huwen terwijl zij nog jong en fris is, en zij roept de dieren des wouds aan om haar op te komen eten;waren zij werkelik gekomen, zegt de dichter, dan zouden zij alleen maar vol medelijden met haar geweend hebben.veel meer dan bij chrestien wordt het daarom bij hartmann een sentimentele proef waarop de echtgenoot zijn vrouws liefde stelt en terwijl het franse gedicht daarmee eindigt dat erec enide vergeeft, is het slot van het duitse dat erec haar om vergiffenis smeekt.evenzoo wordt in de »iwein het avontuur van de held met de »dame de la fontaine wier echtgenoot hij gedood heeft, door de duitser veel sentimenteler geschilderd en hogerop genomen dan bij de fransman.dat een vrouw de moordenaar van haar man huwt is voor chrestien niet meer dan een nieuw bewijs er voor dat de vrouw honderd keer van opinie verandert en morgen weer anders denkt dan vandaag en feitelik gebeurt dit ook alleen om de praktiese reden het kasteel weer een beschermer te geven.voor hartmann is het daarentegen »die gewaltige minne die de burchtvrouwe in haar macht krijgt ofschoon zij iwein nog volstrekt niet gezien heeft.de dichter wil het verhaal idealiseren en sentimentaliseren, maar maakt het daardoor eigelik alleen maar ergerliker